Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết đơn giản hợp phong thủy

Nguồn gốc phong tục bày mâm ngũ quả ngày tết

Mâm ngũ quả ngày tết là một trong những phong tục đẹp của người Việt vào mỗi dịp tết đến xuân về. Bên cạnh bánh chưng, hoa nến thì hầu như gia đình nào cũng có mâm ngũ quả để chưng trên bàn thờ. Năm loại quả, mỗi quả một dáng vẻ và màu sắc riêng,tạo nên một chỉnh thể mâm ngũ qủa đẹp mắt, hài hài và hợp phong thủy. ►Xem thêm: Quà tặng Tết năm 2024

Nguồn gốc phong tục mâm ngũ quả ngày tết cũng không biết tự bao giờ. Theo tìm hiểu của Golden Gift Việt Nam thì có thể bắt nguồn từ việc, đất nước ta vốn bốn mùa hoa trái, nhất là vào mùa Xuân hoa quả càng rộ. Hoa quả là lộc của thiên nhiên, đất trời. Nên đầu xuân năm mới, người dân dâng lộc trời, cúng ông bà, tổ tiên trong những ngày đầu xuân thể hiện nét truyền thống tốt đẹp và nét nhân văn của người Việt.

Tuỳ phong tục vùng miền hay theo tiêu chuẩn của riêng mỗi gia đình mà cách bày mâm ngũ quả cũng khác nhau

Cứ vào khoảng 28 tháng Chạp âm lịch, khi năm mới cận kề, hầu như nhà nào cũng sẽ bày mâm ngũ quả ngày tết kèm với nhiều sản vật khác trên bàn thờ. Mâm ngũ quả thường bày trên một cái mâm bằng gỗ tiện, sơn son, có chân, gọi là mâm bồng. Ngày nay, việc bày mâm ngũ quả có thể tiện hơn trên một cái đĩa to, nhưng phải đặt trên chồng bánh chưng để tạo dáng cao, uy nghiêm, thành kính.

Ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết

Mâm ngũ quả ngày Tết theo truyền thống gồm 5 loại quả có các màu sắc tượng trưng cho năm hành là: Mộc, Hỏa, Thổ, Kim và Thủy. Năm là số quả trong mâm tượng chưng cho sự sống, theo quan niệm người xưa là ngũ hành ứng với mệnh của con người. Ngoài ra số 5 là số lẻ tượng trưng cho sự phát triển, sinh sôi, nảy nở.

Ý nghĩa của mâm ngũ quả thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn, lòng thành kính đối với các bậc tổ tiên. Ngũ quả còn được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài của những người nông dân. Chúng như là lòng thành kết tinh từ mồ hôi, công sức của những người dân lao động qua năm tháng để khi Tết đến xuân về thành kính dâng lên ông bà tổ tiên.

Hiện nay do thể hiện tính thẩm mỹ cùng thể hiện lòng hiếu thảo đến ông bà, tổ tiên mà người ta không quá coi trọng phải đủ 5 loại quả nữa mà tùy thuộc vào lòng thành của mình. Tuy nhiên, ở miền Bắc người ta vẫn chọn số quả lẻ khi chưng mâm ngũ quả ngày Tết trong khi đó miền Trung và miền Nam thoải mái hơn.

Mâm ngũ quả ngày nay tuy không quá quan trọng chuyện lẻ hay chẵn nhưng vẫn giữ nguyên các quy ước dân gian như: mâm ngũ quả chỉ bày quả, không đặt thêm bất cứ đồ vật gì số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả...

Mâm ngũ quả ngày tết bao gồm những gì và ý nghĩa từng loại quả?

Mâm ngũ quả ngày Tết tùy theo đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán và quan niệm của mỗi vùng mà có cách chọn khác nhau. Nếu căn cứ theo triết lý phương Đông thì mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với nhiều màu sắc riêng và cũng mang những ý nghĩa nhất định.

Quả Lê có vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
Quả Lựu có nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.
Quả Đào thể hiện sự thăng tiến.
Quả Mai tượng trưng cho sự hạnh phúc, không cô đơn.
Quả Quả phật thủ: giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.
Quả Táo tượng trưng cho sự  phú quý.
Quả Hồng, quýt tượng trưng cho sự thành đạt.
Quả Thanh long (rồng mây hội tụ) thể hiện sự phát tài phát lộc.
Quả Bưởi, dưa hấu có hình dáng căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
Nải chuối xanh như bàn tay ngửa tượng trưng cho việc hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
Quả trứng gà (hay Lê-ki-ma) như hình đào tiên là lộc trời.
Quả Sung gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.
Quả Đu đủ mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.
Quả Xoài có âm na ná như “xài”, để cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.

Việc gọi là mâm ngũ quả là theo cách gọi từ xa xưa. Đến nay, việc lựa chọn số lượng hay quả cách lựa chọn bày biện đều tùy thuộc vào từng địa phương với những đặc thù về khí hậu, sản vật và quan niệm văn hóa riêng. Người ta chọn ra những loại quả mang ý nghĩa tâm linh, tinh thần để “thiết kế” nên mâm ngũ quả với lòng thành kính. 

Hướng dẫn bày mâm ngũ quả ngày tết 3 miền

Mâm ngũ quả ngày tết miền Bắc đẹp nhất

Ở miền Bắc, trên mâm ngũ quả thường có 5 loại quả: chuối, bưởi, đào, hồng, quýt, với các màu sắc đẹp mắt, hài hòa. Cách trình bày mâm ngũ quả miền Bắc truyền thống thường gặp là nải chuối được đặt ở dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ các cây trái khác.Chính giữa nải chuối xanh là quả bưởi căng mọng hoặc quả phật thủ chín vàng. Những quả nhỏ, chín đỏ như quất, ớt sẽ đặt xung quanh hoặc xen kẽ tạo nên tổng thể hài hòa.

Mâm ngũ quả truyền thống của Miền Bắc

Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung

Mâm ngũ quả miền Trung thường không quá câu nệ hình thức bởi đặc điểm tự nhiên ở đây đất đai vốn cằn cỗi, ít hoa trái, lại thêm thời gian Tết thường rơi vào mùa đông khắc nghiệt nên cây trái đặc sản địa phương hiếm. Trước đây, người dân thường chỉ có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Tuy nhiên, ngày nay cùng với sự phát triển giao thương, kinh tế, người miền Trung cũng có mâm ngũ quả đẹp mắt. Do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc – Nam nên mâm ngũ quả ở miền Trung cũng có những quả như chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài…

Mâm ngủ quả ngày Tết miền Trung

Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam

Người dân Nam Bộ khá cầu kỳ rong khâu chọn lựa những loại quả để dâng cúng tổ tiên tạo nên mâm ngũ quả ngày tết. Ở miền nam, trên mâm ngũ quả thường không có chuối và quýt. Do cách phát âm từ chuối gần giống với từ “chúi” (thể hiện sự nguy khó)  và câu nói “Cam làm quýt chịu” nên người Nam không bày những quả này lên mâm ngũ quả.

Mâm ngũ quả miền Nam thường có các loại trái: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung(theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 trái thơm (dứa), thể hiện sự vững vàng. Mâm ngũ quả của người miền Nam không thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết.

Mâm ngũ quả truyền thống của Miền Nam

Tuy mỗi miền mỗi khác nhưng mâm ngũ quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây của nét văn hóa dân tộc và ý nguyện cầu hòa, an, đủ mà người dân Việt Nam gửi gắm.

Một số lưu ý cần tránh khi bày mâm ngũ quả dịp tết

Cần đúng về ý nghĩa mâm ngũ quả

Trong quan niệm văn hóa phương Đông, số 5 ứng với thuyết ngũ hành Kim Thủy Mộc Hỏa Thổ. Mâm ngũ quả với 5 loại quả khác nhau cũng tương thích với thuyết ngũ hành này, mang ý nghĩa cầu mong sự sinh sôi, nảy nở, may mắn và tài lộc sẽ đến gia chủ. Bởi vậy, khi bài trí bạn nên chọn các loại quả có màu sắc tương ứng với 5 ngũ hành này sẽ ý nghĩa hơn. Bên cạnh đó, việc bài trí đủ 5 màu sắc cũng giúp mâm ngũ quả thêm đẹp mắt.

Bạn có thể tham khảo cách chọn quả theo màu như sau:

Dưa lê trắng, lê trắng… có màu trắng là mệnh Kkim

Dưa hấu, chuối xanh, xoài xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, trái na, trái sung, trái dừa…có màu xanh lá là mệnh Mộc

Nho đen, vú sữa hay những trái cây có màu sậm tối như màu đen là mệnhThủy

Táo đỏ, trái hồng, trái dừa lửa, thanh long… có màu đỏ là mệnh Hỏa

Cam vàng, quýt vàng, dưa hấu vàng, dưa lê vàng, xoài chín, phật thủ... có màu vàng là mệnh Thổ

Rửa quả cho sạch để bày

Việc rửa sạch hoa quả cho đẹp thường được nhiều người thực hiện nhưng đây lại là một trong những ai lầm thường gặp khi bày mâm ngũ quả ngày Tết. Việc rửa quả sẽ làm quả nhanh bị héo, thối rữa nếu có chỗ đọng nước. Do đó bạn chỉ cần dùng khăn giấy ẩm lau sạch trái cây là được. Với bưởi, bạn có thể hòa chút nước vôi, thấm vào khăn rồi lau đều lên vỏ bưởi để tránh tình trạng vỏ bị ố vàng, mốc xanh. Ngoài ra, nếu bạn muốn rửa sạch thì nên rửa xong để vào rổ cho ráo nước mới bày lên mâm

Lựa chọn quả chín

Mâm ngũ quả chỉ dâng lên bàn thờ vào đêm 30 Tết trong khi nhiều gia đình có thói quen mua sắm đồ Tết sớm từ ngày 27 – 28 Tết. Do đó bạn không nên chọn ngay những quả đã chín đẹp vì khi bày mâm ngũ quả, trái cây có thể bị chín quá khiến vỏ bị mềm, nhũn, thậm chí là hỏng. Thay vào đó bạn nên lựa những quả già nhưng chưa chín hẳn để khi để lên ban thờ nhiều ngày sẽ không bị hỏng

Quà tặng ý nghĩa ngày tết năm Giáp Thìn

Trịnh Liên tổng hợp